Afbeelding: uitsnede Rad van de Leefomgeving ‘Landschap en cultureel erfgoed’
Groenblauw raamwerk
Almere is uniek: Een meerkernige stad doordrongen met water en groen. Inwoners en bezoekers trekken graag de groene ruimte in om te bewegen, elkaar te ontmoeten en zo hun mentale en fysieke gezondheid te verbeteren. Belangrijk voor een stad waarin gezondheidskenmerken als gewicht en welzijn minder goed scoren dan gemiddeld in Nederland.
Vanzelfsprekend vormen de groenblauwe structuren de verbindingen voor dieren (ecologische functie) en vormt het ook het recreatieve (uitloop)gebied voor mensen. Op systeemniveau is het daarnaast oa een onmisbare schakel bij klimaatadaptatie. Het is de plek waar water (veel water) een plek kan vinden, en waar hittestress tegen gegaan kan worden: het houdt de stad nu en in de toekomst leefbaar. Ook de gezondheid is onlosmakelijk verbonden met de groenblauwe structuur: bewoners van een stad zijn aantoonbaar gelukkiger en gezonder als ze op korte afstand goed toegankelijk groen kunnen vinden. De groenblauwe structuur vormt de natuurlijke basis en is daarmee een essentieel onderdeel van een goed functionerende, toekomstbestendige en gezonde stad.
Groenblauw is essentieel voor mens, plant en dier, is een schakel tussen fysiek en sociaal, is noodzakelijk voor een gezonde en toekomstbestendige stad en vormt de basis voor de leefbaarheid van je stad.
Het groenblauwe raamwerk van Almere staat echter onder druk, vanwege de enorme woningbouwopgave, de schaarser wordende ruimte, een veranderend klimaat en een afnemende biodiversiteit. Meer dan voorheen is het nodig de groenblauwe structuur in Almere te beschermen én verder te ontwikkelen, om oplossingen te bieden voor gezondheid, klimaatverandering en biodiversiteit. In het programma Groen Blauw werken we aan die oplossingen. We versterken de natuurwaarde van het groenblauwe netwerk, maken groene recreatiegebieden toegankelijk om te bewegen en ontspannen en benutten het groen dicht bij de huizen voor klimaatadaptatie en gezondheid. Door dit te doen versterken we bovendien de identiteit van Almere als groene en gezonde stad.
Het programma Groen Blauw werkt volgens vier (beleids)doelen:
- Een sterk en toekomstbestendig natuurlijk systeem, dat tegen een stootje kan;
- Een klimaatbestendige stad, waar bomen en water verkoeling en beschutting bieden;
- Een gezonde leefomgeving, waar je gemakkelijk buiten kan ontspannen en bewegen;
- Een sterke blauwgroene identiteit, een gezond vestigingsklimaat en economisch succes, door het bieden van een groene en gezonde leefomgeving met toeristische bestemmingen.
In 2024 is veel werk verricht voor het groenblauwe raamwerk van Almere. Dit werk is gedaan vanuit het programma Groen Blauw en via de sleutelprojecten van programmalijn Groene en waterrijke identiteit van Almere 2.0. In 2024 lag de focus van de sleutelprojecten enerzijds op het afronden van de inrichtingsplannen en anderzijds op de voorbereiding en de start van de uitvoering. Daarnaast is er ingezet op communicatie en programmering.
Ecologische verbindingen
Het doel van het sleutelproject Ecologische Verbindingen is het realiseren van een toekomstbestendig natuurnetwerk, dat de ecologische kerngebieden van Almere en Zuidelijk Flevoland verbindt. Dwars door de stad. Om daarmee het leefgebied van dieren te beschermen en te vergroten. In 2024 is begonnen met het realiseren van de basismaatregelen op grond van de gemeente. Daarnaast is begonnen met de aanleg van de wildsignalering op ecozone de Steiger. Deze wildsignalering is in februari 2025 in gebruik genomen. Provincie Flevoland heeft geld beschikbaar gesteld voor verdere verbetering van de ecozone Pampus, vooruitlopend op de toekomstige woningbouwlocaties in het gebied Pampus. De eerste twee bruggen, t.b.v. versterking van het groenblauwe raamwerk, over de Boegdreef en Botterweg in Ecozone Pampus worden in 2025 gerealiseerd. De resterende bruggen Galjootweg en Pampushavenweg staan nu gepland voor 2026.
Afbeelding: Boommarter op een cameraval in Ecozone Pampus, Aeres MBO (2024)
Excellente groene en gezonde leefomgeving
De doelen van het project zijn een klimaatbestendige stad en het stimuleren van bewegen. Dit gebeurt door een fijnmazige dooradering van groen en het hiermee verbeteren van de mentale en fysieke gezondheid door een verbeterd gebruik van groen – en waterstructuren en het introduceren van koele plekken in een warmer wordende stad. Op drie locaties wordt hieraan gewerkt. In 2024 is op de locatie Nobelhorst een groene, natuurlijke speelroute geopend. Voor de locatie Leemwierde waar middels paden en toevoegen van groen bewegen door ouderen wordt gestimuleerd, is de aanbesteding voorbereid waarvan realisatie in 2025 plaatsvindt. De locatie Algerapad werkt als verbinder tussen twee stadsparken. Hiervoor is in 2024 begonnen met het ontwerp.
Afbeelding: Opening Speelroute Nobelhorst September 2024, Dingena Mol
Unieke Landschappen: Almeerderhout
Het Almeerderhout is het grootste stadsbos van Almere en vormt daarmee een belangrijke pijler in het groenblauwe raamwerk. In 2024 zijn de inrichtingsplannen voor de deelgebieden Nobelhorst en Haven en het boscircuit opgeleverd. Er is een start gemaakt met het ontwerp van de deelgebieden Vogelhorst en Oosterwold en er zijn beplantingsplannen gemaakt. Staatsbosbeheer is in 2024 begonnen met de uitvoering van de bostransformatie op hun terrein. De inrichtingsplannen worden verwacht gereed te zijn in 2025. Hierna kan de aanbesteding en realisatie beginnen.
Bewustwording, communicatie en educatie
Om de bewustwording van het groenblauwe raamwerk te vergroten is in 2024 de aanpak voor educatie en beleving opgesteld en deels uitgevoerd. Dit betreft o.a. een schoolplaat en bijbehorend lespakket, Wildspotter, bebording en aanvullende fysieke inrichtingsmaatregelen. Het Langste-dag-diner is georganiseerd en de huisstijl en de website van Almeerderhout is opgeleverd. Ook is de Bosexperience ontwikkeld: een multimediale tool voor de ultieme bosbeleving.
Afbeelding: Schoolplaat Ecologische verbinding Almere (2024, Chaos Art)
Divers groen
In het Divers groen project wordt gekeken naar hoe het bestaand groen toekomstbestendiger kan worden ingericht. Daarbij worden vier doelen gehanteerd:
- het beplantingsbeeld moet aantrekkelijk zijn;
- maatregelen moeten de biodiversiteit stimuleren;
- er moet een natuurvriendelijke beheeraanpak zijn;
- de beplanting moet klimaatbestendig zijn.
Sinds 2021 zijn er ieder jaar maatregelen uitgevoerd op diverse locaties in Almere. Dit betreft onder andere aanleg van mantel- en zoomvegetatie, inzaaien van bloemrijk grasland, toepassen van ecologisch boombeheer en aanplanten van bos. In 2024 zijn nog een aantal uitgestelde werkzaamheden uitgevoerd die vanwege de natte winter van 2023-2024 niet konden worden uitgevoerd.
Uitvoeringsagenda Groen, water en natuur 2025-2029
Begin 2024 is de Uitvoeringsagenda Groen, water en natuur 2025-2029 vastgesteld door het college. Met de uitvoeringsagenda 2025-2029 geven we uitvoering aan het bestaande kader: het Meerjarenperspectief GroenBlauw – Stad als een landgoed (RV–51/2020), dat op 3 september 2020 is vastgesteld. De doelen en het perspectief zijn nog steeds actueel en onderdeel van onze visie op de ontwikkeling van Almere. Wij willen ons vooral richten op de uitvoering en daarin is een volgende stap nodig. De projecten uit de eerste uitvoeringsagenda worden naar verwachting in 2025 afgerond. Daarom is vooruitgeblikt naar de periode 2025–2030 en hebben we een tweede uitvoeringsagenda vastgesteld. De Uitvoeringsagenda Groen, water en natuur 2025-2030 bevat zeven projectvoorstellen:
- Stadsbos Almeerderhout – Icoon van de groene stad;
- De Etalage - de oostelijke groene long van Almere;
- Singelparken - binnenstedelijke ecologie en bewegingsruimte;
- Natuurinclusieve stad- natuur in en om de ontwikkelgebieden;
- Almeersepoort Nationaal Park Nieuw Land;
- Klimaatadaptieve herinrichting openbare ruimte;
- Beleidsmatig borgen fijnmazig groenblauwe netwerk.
Een groot deel van deze projecten wordt gefinancierd via de derde tranche van het Fonds Verstedelijking Almere (2025-2029).
Op niveau van de stad en direct gericht op de vier eerdergenoemde beleidsdoelen is er in 2024 ook gewerkt aan:
- Landschappelijk en natuurlijk groenblauw systeem als dragen van toekomstige ontwikkeling Pampus.
- Groenblauw systeem als dragen van de stad als basislaag in de omgevingsvisie.
Landschappelijk en natuurlijk systeem Pampus
De ambitie bij Pampus is om een bijzondere groenblauwe wijk te ontwikkelen. Een wijk waarbij bodem en water sturend is, een wijk waarbij landschap en landschapsstructuren onderdeel zijn van de hoofdopzet. Een wijk waar mens, plant en dier een plek vinden. De essentie van groenblauwe structuren zit in verbindingen en samenhang: de groenblauwe structuur vormt een netwerk en functioneert als een systeem. Daarbij zorgt juist de verweving van groen, blauw en rood voor een stedelijk ecosysteem. Het is belangrijk om ook juist de bebouwing mee te laten wegen in het totale systeem.
Bij de ruimteclaim in het Masterplan Pampus is het groenblauwe systeem in de vorm van een groenblauw raamwerk + een groenblauwe dooradering als één van de dragers van de opzet meegenomen. Er wordt ook ingegaan op wie of wat (mens, plant, dier) de hoofdgebruiker is. Groenblauw an sich is geen ruimtelijke claim en geen ambitie: het draait om het functioneren van het groenblauwe systeem en de manier waarop het gebruikt kan worden. Met andere woorden: welke gebruik heeft het groen blauw. Is het voor klimaatadaptatie, is het voor verbindingen van dieren, is het recreatiegebied voor de mens? Het is belangrijk om buiten de m2 ook vast te leggen hoe (en wie) het gebruikt.
De ruimtelijke reservering alsook het gebruik van het groenblauwe systeem is nadrukkelijk onderdeel van de planvorming van Pampus.
Groenblauw systeem als drager van de stad
Momenteel zijn we bezig met de omgevingsvisie. Het belang van groenblauw voor Almere is in verschillende stukken benoemd. Ook in de omgevingsvisie krijgt het zijn plek. In 2024 is er nadrukkelijk gewerkt aan het benadrukken dat groenblauw niet alleen een ruimtelijke claim is, maar dat naast de ruimte het ook als systeem moet functioneren. Juist groenblauw op systeemniveau wordt een onderdeel van de omgevingsvisie. Hierbij wordt onder andere aandacht gegeven aan de betekenis van groen en blauw en het groenblauwe systeem:
De betekenis van Groen & Blauw
Bij de groei van Almere kijken we niet alleen naar ‘groter worden’, maar nadrukkelijk naar gezond groter worden. Een gezonde stad is een leefbare stad. Een stad waar de fysieke inrichting bijdraagt aan een gezonde robuuste omgeving en daarmee bijdraagt aan gezonde inwoners. De essentie van groenblauw zit in verbindingen en samenhang: de groenblauwe structuur vormt een netwerk en functioneert als een systeem. Dat systeem draagt bij aan een gezonde stad. De groenblauwe structuur gaat nadrukkelijk door de schalen heen, van groot naar klein, en behelst het groenblauw Raamwerk op niveau van de stad (bv grote bossen, parken en ecologische verbindingen) tot en met de groenblauwe dooradering van wijken en buurten zoals de hoofdbomenstructuur en de buurt- en wijkparken. Juist het systeem van groot tot klein, van bos tot straatboom is waardevol en moet behouden blijven.
Het groenblauwe systeem
In een robuust systeem vormt het groenblauwe systeem het natuurlijk fundament, de noodzakelijke basis van de Pyramide van Almere (Meerjarenperspectief Groen Blauw, maart 2020, vastgesteld door de Raad). Het natuurlijk systeem waar het groenblauwe systeem onderdeel van uit maakt, vormt het fundament voor de leefomgeving, voor het welzijn en gezondheid van mens, plant en dier én voor de economische positie. Klimaatadaptief, gezonde groei en duurzame toekomstgerichte verstedelijking kunnen alleen als de basis, het natuurlijk systeem van bodem/water/groen/blauw, op orde is.
Cultureel erfgoed
Om het huidige Almere zoals zich dat nu aan ons voordoet en ervaren te begrijpen moet je terug in de tijd. Er zijn drie thema’s te onderscheiden die belangrijke hoofdstukken in het verhaal van Almere vertellen: de pionierstijd van Almere, het groenblauwe karakter en experimentele ontwerpen.
In Almere gelden als primaire waarderingscriteria: cultuurhistorische waarden, architectuurhistorische, kunsthistorische & ruimtelijkhistorische waarden, situationele & ensemblewaarden, identiteitswaarden en de belevingswaarden. Secundaire waarderingscriteria zijn gaafheid & herkenbaarheid en zeldzaamheid. Om invulling te geven aan de wettelijke verplichting om op een zorgvuldige wijze met cultureel erfgoed om te gaan, gaat Almere aan de slag. Stapsgewijs worden de dertig Post 65 objecten/gebouwen/structuren/landschappen die zijn opgenomen in de Iconen van Almere door de gemeente onderzocht in de vorm van een cultuurhistorische waardestelling. In een waardestellend onderzoek worden de monumentale waarden inzichtelijk gemaakt en beargumenteerd. De identiteitswaarde en belevingswaarden worden door middel van participatie opgehaald bij de Almeerders. Door middel van de participatie wordt de actuele culturele en maatschappelijke meerwaarde van een object of plek voor de inwoners van Almere getoetst en meegenomen in waardestelling.
Afbeelding: cultuurhistorische waardenkaart van Almere.
De inventarisatie van de dertig Post 65 iconen kan op initiatief van de gemeente Almere of belanghebbenden worden aangevuld en bijgestuurd. Gebouw De Voetnoot kreeg al jaren veel maatschappelijke en politieke aandacht, daarom heeft de gemeente zelf het initiatief genomen in 2023 om te onderzoeken wat de cultuurhistorische betekenis en erfgoedwaardes zijn van het pand. Om dit te onderzoeken is er een cultuurhistorische waardestelling opgesteld en is er publieksparticipatie toegepast, zoals ook bij een Post 65 icoon zou worden gedaan. Op basis van deze onderzoeken heeft de Commissie Welstand & Erfgoed geadviseerd om De Voetnoot aan te wijzen als gemeentelijk monument. In februari 2024 werd de status van gemeentelijk monument toegekend aan het gebouw. Hiermee werd De Voetnoot het vijfde monument van Almere en het eerste in Almere Stad.
De Voetnoot (1986-1987) is van belang als bijzondere uitdrukking van die pioniersfase van Almere Stad. Het is één van de eerste gebouwen die de voorloper vormde van de latere ontwikkeling van het centrumgebied. Het gebouw is daarbij een uiting van het idealistische streven van de gemeente Almere, zowel politiek als van de gemeenteambtenaren, naar een nieuwe stad met prettig woonklimaat, waar een laagdrempelig cultuurgebouw voor de Almeerders in belangrijke mate aan bij droeg. Het idee van een bibliotheek, CKV en een activiteitencentrum onder één dak, als een voorloper van het later gangbare multifunctionele gebouw als typologie, draagt hieraan bij. De Voetnoot is voor Almere een geliefd cultuur- en gemeenschapsgebouw dat door de inwoners en gebruikers wordt gekoesterd.
Afbeelding: Stadhuisplein 2, De Voetnoot, 1986-1987, Tjitte Tigchelaar.
Naast cultuurhistorische waardestellingen die als basis dienen om objecten/gebouwen/structuren/landschappen aan te wijzen als gemeentelijk monument, worden er ook quick scans gemaakt van wijken in de Post 65 gebieden zoals opgenomen op de cultuurhistorische waardenkaart. Een quick scan is een cultuurhistorische analyse waarin een eerste beoordeling van de erfgoedwaarden op basis van een kort, globaal onderzoek worden gemaakt. Bij stedelijke ontwikkelingen worden deze erfgoedwaarden meegenomen in de ruimtelijke plannen. In december 2022 werd de allereerste quick scan opgeleverd van Almere Haven Centrum. In mei 2024 werd de tweede quick scan opgeleverd, die van Almere Stad Centrum. Door de quick scan zijn er enkele gebouwen nader onderzocht voor de ontwikkelingen van Almere Stad West.
Afbeelding: Almere Stad Centrum, Post 65
Archeologie
Oosterwold
Daar waar in 2023 archeologisch onderzoek is uitgevoerd voor de kavels A, P. L en M, is in 2024 voor kavel O een Inventariserend Veldonderzoek uitgevoerd. De resultaten van dit onderzoek worden in 2025 gepresenteerd.
Almere Pampus
In juli 2023 is de locatie van een middeleeuwse kerkkap definitief bevestigd. Deze kerkkap maakt onderdeel uit van een dak van een daadwerkelijke kerk in Franeker. Vermoedelijk is de kerkkap tijdens transport van een schip in het water gevallen. De houten balken waren begin jaren ’80 ontdekt door de RIJP en daarna herbegraven, waarbij de locatie achteraf niet meer te herleiden was. Nu de locatie opnieuw is vastgesteld hebben we in 2024 de vondsten gepresenteerd. De resultaten van het hout-onderzoek zullen in de tweede helft van 2025 gepresenteerd worden. Daarnaast is in 2024 voor de ontwikkeling van fase Pampus een grootschalig archeologisch onderzoek opgestart.
Publieksbereik
Naast het veldwerk, is ook in 2024 veel aandacht besteed aan educatie en tentoonstellingen over archeologie. Zo is het Kidd-programma opgestart om bij scholen educatie over erfgoed te kunnen bieden. Daarnaast zijn er in het kader van de Nationale Archeologiedagen voorstellingen en activiteiten bij de Nieuwe Bibliotheken georganiseerd en zijn er iedere laatste donderdag van de maand erfgoedcafés georganiseerd. In de erfgoedcafés zijn lezingen over verschillende erfgoedthema’s voor publiek gegeven.
Afbeelding: De Nationale Archeologiedagen in de Nieuwe Bibliotheek